To nazwa jeszcze kilkadziesiąt lat temu mówiąca wiele jedynie historykom. Dziś kojarzy ją większość mieszkańców Kujaw Zachodnich, a to za sprawą epokowych odkryć archeologicznych. Wykazały one, że okolice Inowrocławia były niezwykle istotnym punktem na szlaku bursztynowym.
Wszystko zaczęło się w połowie VI wieku przed naszą erą, kiedy to obszar Wysoczyzny Kujawskiej został dostrzeżony przez kolonistów ze strefy środkowego Dunaju. Byli to najstarsi rolnicy i hodowcy, jacy pojawili się na równinach Niżu Europy Środkowej.
W ciągu kilku stuleci na mapie osadnictwa o szczególnym znaczeniu dla kultury europejskiej pojawiło się wówczas kujawskie centrum agraryzacji. Było to skupienie osadnicze o bardzo szerokim obszarze oddziaływania kulturowego.
To właśnie z terytorium czarnych ziem kujawskich wyruszały na północ i zachód, wzdłuż Wisły i Noteci, kolejne fale migracyjne. Narodziny szlaków przemieszczeń ludności wczesnorolniczej, w sieci których bardzo bardzo aktywnie uczestniczyli „najstarsi Kujawiacy”. Zawałyły o dalszych losach tych ziem.
Począwszy od końca IV wieku przed naszą erą mieszkańcy Kujaw współtworzyli jeden z głównych szlaków międzyregionalnego rozprzestrzeniania bursztynu bałtyckiego, wiodący od wybrzeży Bałtyku, przez Wysoczyznę Kujawską i Wyżynę Sandomierską na Morawy.
Askaukalis to nazwa emporium z tzw. okresu rzymskiego, położonego na szlaku bursztynowym, przy przeprawie przez Noteć.
Nazwa ta pojawiła się na mapie Klaudiusza Ptolemeusza w II wieku naszej ery. Archeolodzy lokalizują ówczesne Askaukalis w bliskim sąsiedztwie Inowrocławia (okolice dzisiejszej Kruszy Zamkowej). Znaczy to, że współczesny Inowrocław ma co najmniej tak samo długą historię jak powszechnie uznawany za najstarsze polskie miasto Kalisz, na tej samej mapie Ptolemeusza zapisany jako Calisia.
Mieszkający w Aleksandrii Ptolemeusz umieścił ją na mapie „Magna Germania”, będącej jedną z 26 map wchodzących w skład słynnej Mapy Świata. Ptolemeusz nie prowadził badań kartograficznych. Stworzył ją, opierając się na relacjach kupców przemierzających interesujące go ziemie oraz żołnierzy legionów podbijających tamte tereny.
Osada umiejscowiona była na wzniesieniu w obszarze najdogodniejszej przeprawy przez Noteć. W części mieszkalnej znajdowały się siedziby arystokracji plemiennej, domy rzemieślników parających się obróbką bursztynu, poroża, jubilerstwem, garncarstwem, czy tkactwem.
Dogodne położenie Askaukalis u przeprawy noteckiej i intensywna współpraca z sąsiednimi ośrodkami, które składały się na duże centrum rzemieślniczo-handlowe, bogactwa naturalne, jakimi były i są do dziś żyzne gleby i sól - wszystko to sprawiło, że Askaukalis było potężnym centrum handlowym, bramą prowadzącą z południa i zachodu Europy nad Bałtyk.
Na obszarze sąsiadującym z emporium, który dziś leży w granicach współczesnego Inowrocławia, znajdowały się warsztaty produkcji soli oraz warsztaty obróbki bursztynu i rogu.
Pamiątką po życiu i aktywności zawodowej mieszkańców Askaukalis sprzed blisko dwóch tysięcy lat są znaleziska archeologiczne, poświęcone im opracowania naukowe, nazwy inowrocławskich ulic: Bursztynowa i Rogowa, a przede wszystkim otwarta w 2011 r. przy ul. Kasztelańskiej 22 stała wystawa archeologiczna „Askaukalis Inowrocław”, powstała w oparciu o eksponaty wykryte podczas prowadzonych przez prof. Aleksandrę Cofta-Broniewską ponad 50-letnich badań archeologicznych na Kujawach.
Na wystawie eksponowane są cenne przedmioty znalezione w Inowrocławiu i okolicach, m. in. monety rzymskie, wyroby z kości i brązu, ceramika, a także najstarsza zachowana w Europie drewniana stępa do produkcji kaszy, której wiek oblicza się na 1700 lat.