Z pozostałości żydowskich nagrobków, macew oraz szczątków na cmentarzu żydowskim przy ulicy Karola Libelta w Inowrocławiu powstało lapidarium. To miejsce pamięci po zbrodniach niemieckich i próbie zatarcia śladów okrucieństwa na ludności wyznania mojżeszowego, dokonanego w czasie II wojny światowej.
Z końcem dziewiętnastego wieku nastąpił rozwój osadnictwa Żydów na terenie Inowrocławia. Ich zasiedlenie zaczęło mieć wpływ na funkcjonowanie naszego miasta, na jego historię, kulturę oraz infrastrukturę.
Gmina żydowska wybudowała nowy cmentarz, który mieścił się przy obecnej ulicy Marcinkowskiego, tuż obok cmentarza ewangelickiego. Wzniesiono tam budynki, dom pogrzebowy, wozownię oraz kwaterę grabarza. Tradycyjne dla tej kultury obeliski, czy metalowe ogrodzenia z tablicami zapełniły powierzchnię ponad 2 hektarów. Forma, styl oraz charakter, w którym zostały zbudowane, wyróżniały się na tle otwartej przestrzeni cmentarnej.
Po 1939 roku niemiecki okupant rozpoczął eksterminację Żydów, a także usiłował zatrzeć wszelkie pozostałości życia, kultury oraz tradycji tego narodu. Z polecenia nazistów dokonano doszczętnej dewastacji nekropolii. Pochodzące z grabieży macewy posłużyły najeźdźcom do utwardzania nowo budowanych dróg i chodników, a pozostałe elementy zostały zrównane z ziemią.
Wraz z rozpoczęciem prac remontowych na skwerze Obrońców Inowrocławia w 2010 roku wydobyto część macew oraz ich pozostałości z terenu budowy. Rok później odzyskano także wiele płyt oraz ich fragmentów z obszaru III Liceum Ogólnokształcącego. Przeprowadzone prace archeologiczne pozwoliły zabezpieczyć wszystkie z wyodrębnionych tabliczek, nawet te najdrobniejsze oraz umożliwiły podjęcie dalszych działań.
Dzięki poczynionym przez prezydenta Ryszarda Brejzę pracom w 2012 roku na cmentarzu przy ulicy Karola Libelta powstało lapidarium. Pomnik z tablicą, kilkadziesiąt przytwierdzonych do muru macew oraz tych ułożonych obok, stały się miejscem upamiętnienia osób, które w tych trudnych czasach przysłużyły się dla rozwoju naszego miasta. To przykład działań podejmowanych przez Inowrocław, mających na celu utrzymywanie pamięci o tych, którzy stracili życie na naszych ziemiach, a przede wszystkim pielęgnowanie wartości kultury.
Od dziś będzie można odwiedzać kolejne miejsce pamięci Żydów, gdzie ustawiony został pomnik z przytwierdzonymi macewami. Pomnik utworzony przez Powiat Inowrocławski z inicjatywy starosty Wiesławy Pawłowskiej, do którego wykorzystano macewy, fragmenty odnalezione na działkach, gruntach powiatu.